«Οι πατριαρχικές δομές ενυπάρχουν σε κάποιο βαθμό ακόμη και σ’ εμάς που αυτοπροσδιοριζόμαστε ως φεμινίστριες»
Είναι θέμα ποσόστωσης η συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική; Δηλαδή, ακόμα κι αν έχουμε περισσότερες γυναίκες υποψήφιες, επί της ουσίας αλλάζει κάτι;
Η ποσόστωση είναι ένα εργαλείο για την ορατότητα και τη συμμετοχή των γυναικών εντός του πολιτικού πεδίου. Είναι από αυτά τα εργαλεία, ωστόσο, που τα χρησιμοποιείς με στόχο κάποια στιγμή να καταστούν άχρηστα, να μην έχουν λόγο ύπαρξης. Σήμερα, και ας το δούμε θετικά, αρκετά κόμματα προβάλλουν τη συμμετοχή των γυναικών στα ψηφοδέλτιά τους ως τεκμήριο προοδευτικότητας. Κάποια, μεταξύ αυτών και η Νέα Αριστερά, υπερβαίνουν την επιβεβλημένη ποσόστωση του 40%. Υπάρχει ωστόσο ο κίνδυνος να εγκλωβιστεί κανείς, να πιστέψεις πως αυτό αρκεί. Στην πραγματικότητα, χρειάζεσαι πολύ περισσότερα εργαλεία για να δημιουργήσεις χώρο για τις γυναίκες στην πολιτική, πραγματική ενδυνάμωση για γυναίκες και θηλυκότητες ώστε να μην νιώθουν, ούτε να θεωρούνται διακοσμητικές στα ψηφοδέλτια, αλλαγή νοοτροπίας για όλους, όλες, όλα. Ακόμη και στις περιπτώσεις που η ποσόστωση παραπέμπει σε εκλογή, π.χ. στα εσωτερικά όργανα ενός κόμματος, και πάλι δεν αρκεί, απαιτεί πολύ περισσότερη δουλειά η ισότητα.
Για πρώτη φορά, τα τελευταία χρόνια, βλέπουμε σε κορυφαίες θέσεις στην ΕΕ, γυναίκες (πρόεδρος ευρωκοινοβουλίου, πρόεδρος Κομισιόν, πρόεδρος ΕΚΤ). Κάνουν κάτι διαφορετικό; Και, αν ναι, τι;
Η αλήθεια είναι πως τα ζητήματα ισότητας των φύλων απασχολούν πολύ την ΕΕ, οπότε ίσως και σε αυτή τη βάση να βλέπουμε ξαφνικά τόσες πολλές γυναίκες σε ηγετικές θέσεις στα ευρωπαϊκά όργανα. Βέβαια, ας μην ξεχνάμε πως όλες αυτές οι γυναίκες προέρχονται από το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, δηλαδή από την ευρωπαϊκή δεξιά. Γιατί λοιπόν να περιμένουμε κάτι διαφορετικό; Δεν αρκεί το φύλο για να έχουμε μια διαφορετική πολιτική, δεν μπορούμε έτσι κι αλλιώς να μιλάμε για «γυναίκα» αλλά για «γυναίκες» σε πληθυντικό αριθμό, γι’ αυτό που στη φεμινιστική διάλεκτο αποκαλούμε διαθεματικότητα, δηλαδή τις πολλαπλές ταυτότητες κάθε υποκειμένου. Από την άλλη, καμία γυναίκα δεν μπορεί να κάνει κάτι διαφορετικό όταν οι δομές τόσο των κομμάτων, όσο και των ίδιων των θεσμών και των οργάνων είναι δομημένες σε πατριαρχική βάση. Αρα τα περιθώρια είναι κάπως δεδομένα. Από την άλλη, εγώ θα πω ότι υπάρχει κάτι θετικό στην παρουσία γυναικών στα ανώτατα αξιώματα, ακόμα κι όταν εκείνες δεν τα τιμούν ή δεν φέρουν κάτι διαφορετικό στην άσκηση της πολιτικής. Δεν είναι λίγο το ότι καταρρίπτεται το στερεότυπο που θεωρεί ότι οι γυναίκες δεν είναι γι’ αυτά τα πράγματα, ότι η πολιτική, η άσκηση εξουσίας, είναι κάτι προορισμένο μόνο για άντρες.
Μία Ευρωπαία που για εσάς αποτελεί πρότυπο γυναίκας πολιτικού – και για ποιο λόγο;
Δεν έχω πρότυπα, γενικά μιλώντας και σε κανένα πεδίο απ’ αυτά στα οποία μετέχω, ούτε άντρες, ούτε γυναίκες. Θαυμάζω ανθρώπους και αναγνωρίζω ποιότητες και διαδρομές προφανώς, αλλά ποτέ δεν μπήκα στη λογική του προτύπου, ούτε όταν ήμουν πολύ νέα. Ομως θα αναφερθώ σε δύο γυναίκες πολιτικούς που βρίσκω τη διαδρομή τους πολύ ενδιαφέρουσα και άξια θαυμασμού. Για κάποιο λόγο προέρχονται και οι δύο από την Ισπανία, κάτι που εξηγείται τόσο πολιτικά, όσο και από τη δική μου σχέση με τον κόσμο της Ιβηρικής χερσονήσου. Η μία είναι η Αντα Κολάου, πρώτη γυναίκα δήμαρχος στη Βαρκελώνη, πρώην πια, και αυτό που με συγκινεί πολύ είναι η ακτιβιστική διαδρομή της, η δημιουργία ενός κινήματος από τα κάτω και η παραμονή της στο πεδίο της τοπικής αυτοδιοίκησης, που κι εγώ θεωρώ σημαντικό. Επίσης, οι προτεραιότητες που έβαλε στις δύο θητείες της: στεγαστικό ζήτημα και πλειστηριασμοί, υπερτουρισμός και αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, πολιτισμός. Η δεύτερη είναι η Γιολάντα Ντίας, ιδρύτρια και γενική συντονίστρια του Sumar, μιας σχετικά νέας πολιτικής πλατφόρμας στην Ισπανία, με σημαντική παρουσία γυναικών. Προερχόμενη από το κομμουνιστικό κόμμα, η Ντίας, εξαιρετική υπουργός Εργασίας από το 2020 μέχρι σήμερα και από το 2021 αντιπρόεδρος της ισπανικής κυβέρνησης, πήρε την πρωτοβουλία της δημιουργίας του Sumar, σε μια κρίσιμη στιγμή για την ισπανική αριστερά, και δημιούργησε ένα ευρύ μέτωπο αριστερών δυνάμεων. Είναι πολύ νωρίς για να κριθεί αυτή της η πρωτοβουλία, αλλά θαυμάζω και στις δύο το γεγονός ότι είχαν το θάρρος να μπουν μπροστά και να φτιάξουν κάτι νέο, πιο συμμετοχικό, έξω από παραδοσιακούς πολιτικούς σχηματισμούς, λιγότερο ιεραρχικό, επίσης μου φαίνεται πως βλέπω εδώ μια «γυναικεία» αντίληψη για την πολιτική, μια «διαφορά», και θα πω τέλος ότι μου αρέσει πολύ το στυλ και των δύο – και δεν είναι λίγο κι αυτό.
Με την ποσόστωση, λίγο – πολύ όλα τα κόμματα υποχρεώνονται να έχουν συγκεκριμένο αριθμό γυναικών στα ψηφοδέλτιά τους. Πώς ξέρετε ότι δεν προταθήκατε για να καλύψετε αυτήν ακριβώς την ανάγκη για το κόμμα σας; Τι αναγνώρισαν σε εσάς για να σάς κάνουν την πρόταση;
Συμμετέχω σε ένα ψηφοδέλτιο, αυτό της Νέας Αριστεράς, μαζί με άλλους 41 πολύ αξιόλογους συντρόφους και συντρόφισσες, εκ των οποίων οι 20 είναι γυναίκες. Η ποσόστωση 50-50 ήταν για μας εξαρχής δεδομένη και υπερβαίνει την υποχρεωτική του 40% γυναικών υποψηφίων. Αρα οι προτάσεις έγιναν εκ προοιμίου και σε αυτή τη βάση και στράφηκαν σε πρόσωπα που κάτι είχαν να συνεισφέρουν στο ψηφοδέλτιο τόσο με τις προσωπικές τους ικανότητες, τις γνώσεις και τα ενδιαφέροντά τους, όσο και μέσω των χώρων που εκπροσωπούν (κοινωνικών, επιστημονικών, ακτιβιστικών, συνδικαλιστικών). Αν πρέπει να κάνω την ακτινογραφία της δικής μου επιλογής, θεωρώ ότι τα πράγματα που έπαιξαν ρόλο περισσότερο ίσως από το φύλο, είναι η ενεργός δράση μου εντός της πολιτικής συλλογικότητας, αλλά και η σχέση μου με κάποια πεδία, όπως του πολιτισμού, του φεμινισμού και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Αυτό παραπέμπει σε κάποιες κοινωνικές αναφορές, αλλά και στη δυνατότητα που έχω να ανοίξω συγκεκριμένες θεματικές στον δημόσιο λόγο, να μιλήσω για κάποια ζητήματα που θεωρώ σημαντικά στο πλαίσιο της υποψηφιότητάς μου.
Στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές, σύμφωνα με στοιχεία, οι γυναίκες ψηφοφόροι ήταν κατά τι περισσότερες από τους άνδρες (51,3% έναντι 45,5%). Ωστόσο, τα διαχρονικά στοιχεία αποτυπώνουν ότι η εκπροσώπηση των γυναικών παραμένει σε εξαιρετικά χαμηλό ποσοστό αναλογικά. Γιατί οι γυναίκες δεν ψηφίζουν γυναίκες;
Με μια έννοια νομίζω πως έχω ήδη απαντήσει σε αυτή την ερώτηση, αλλά θα το πάω λίγο παραπέρα. Η πατριαρχική δόμηση της κοινωνίας δεν είναι κάτι που χωρίζει τους άνδρες και τις γυναίκες, που οι μεν το επιβάλλουν και οι δε το αντιπαλεύουν. Οι πατριαρχικές δομές ενυπάρχουν σε κάποιο βαθμό σε όλους κι όλες, ακόμη και σ’ εμάς τις γυναίκες που αυτοπροσδιοριζόμαστε ως φεμινίστριες. Είναι ένας κώδικας που κι εμείς που επιδιώκουμε να τον σπάσουμε, πρέπει να είμαστε σε διαρκή εγρήγορση για να μην τον αναπαράγουμε. Για να γίνω πιο συγκεκριμένη, οι πρόσφατες εσωκομματικές εκλογές του ΣΥΡΙΖΑ αποκάλυψαν, για μένα τουλάχιστον, έναν εσωτερικευμένο μισογυνισμό που άγγιξε ακραία όρια. Θα έλεγα πως ο σεξισμός και οι επιθέσεις που δέχτηκε το διάστημα εκείνο η Εφη Αχτσιόγλου προέρχονταν σε μεγαλύτερο βαθμό από γυναίκες και εκεί είχαν και τη μεγαλύτερη ένταση, αυτή την εντύπωση έχω τουλάχιστον από τα κοινωνικά δίκτυα. Τη νύχτα της νίκης του κ. Κασσελάκη κάποιος έγραψε ότι στην Ελλάδα πιο εύκολα γίνεται αρχηγός κόμματος ένας γκέι άντρας (αρρενωπός και ομοκανονικός εν προκειμένω, έχει σημασία) παρά μια γυναίκα. Μάλλον είχε δίκιο. Ωστόσο νομίζω ότι κάτι αλλάζει έστω και δειλά, πολλοί άνθρωποι, άντρες και γυναίκες, δηλώνουν, τουλάχιστον στον δημόσιο λόγο, την προτίμησή τους σε γυναίκες υποψήφιες. Ακόμη αυτό δεν αποτυπώνεται στα αποτελέσματα, αλλά πιστεύω πως θα φανεί σιγά και εκεί.
Η συνέντευξη παραχωρήθηκε στην Αφροδίτη Γκόγκογλου στο πλαίσιο μιας ευρύτερης παρουσίασης υποψηφίων ευρωβουλευτριών γύρω από το θέμα «Γυναίκες στην πολιτική». Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ.
