Ο Ευ. Τσακαλώτος, γενικός εισηγητής της Νέας Αριστεράς στη συζήτηση για τον προϋπολογισμό του 2025, ξεκίνησε την τοποθέτησή του επισημαίνοντας ότι η εισήγηση του εισηγητή της Νέας Δημοκρατίας κ. Μηταράκη δεν είχε κανένα ίχνος αυτοκριτικής για τις πολιτικές της ΝΔ. Μάλιστα, τόνισε, υπήρχε πλήρης απουσία συναισθηματικής νοημοσύνης για αυτούς που περνούν δύσκολα, που δεν μπορούν να καλύψουν το ενοίκιο, τους λογαριασμούς, το σουπερμάρκετ. Ταυτόχρονα εξέφρασε τη βεβαιότητα ότι στην ομιλία του ο κ. Χατζηδάκης αφού επαναλάβει αυτά που είπε ο εισηγητής της Νέας Δημοκρατίας θα πει ότι η κυβέρνηση δεν θριαμβολογεί αφού καταλαβαίνει ότι υπάρχουν προβλήματα.
Το κυρίαρχο αφήγημα της ΝΔ, συνέχισε ο κ. Τσακαλώτος, είναι ότι έχουμε ανάπτυξη η οποία σε πραγματικούς όρους θα είναι 2,3% για το 2025, λίγο καλύτερα από τη φετινή χρονιά, και καλύτερα από την Ευρώπη. Και αυτό δημιουργεί σταθερότητα. Μόνο που, τόνισε, η σταθερότητα δεν είναι απαραίτητα καλή όταν υπάρχουν τόσα πολλά αναπτυξιακά και κοινωνικά προβλήματα.
Η ορθόδοξη οικονομική θεωρία, συνέχισε ο κ. Τσακαλώτος, μας λέει ότι η οικονομία δεν χρειάζεται παρέμβαση και ότι όλα τα προβλήματα, αφού προσαρμοστούν οι τιμές και οι μισθοί, θα λυθούν από μόνα τους και η οικονομία θα επανέρθει στη μακροχρόνια ισορροπία. Η κριτική του Κέυνς σε αυτή την προσέγγιση ήταν ότι μια οικονομία μπορεί να παραμείνει σε κακή ισορροπία για πολλά χρόνια και ότι σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται ένα σοκ για να φύγει από αυτή την ισορροπία.
Χρειάζεται ένα σοκ. Αν δεν αλλάξουμε ρότα δεν θα ξεφύγουμε από αυτή την ισορροπία. Η Ελλάδα αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε στασιμότητα γιατί δεν λύνονται ούτε τα αναπτυξιακά ούτε τα κοινωνικά προβλήματα.
Σχολιάζοντας τα αποτελέσματα στην ανάπτυξη, ο κ. Τσακαλώτος, ρώτησε την κυβέρνηση αν θεωρούν τα αποτελέσματα ικανοποιητικά, αν αναλογιστεί κανείς τα ποσά που έχουν δαπανηθεί μέσω ΕΣΠΑ, ΤΑΑ, κλπ. Ποιος είναι ο πολλαπλασιαστής των επενδύσεων; Γιατί η εντύπωση που υπάρχει είναι ότι είναι χαμηλότερος από τη μονάδα, που σημαίνει ότι για κάθε 1 ευρώ επένδυσης το τελικό αποτέλεσμα στο ΑΕΠ είναι μικρότερο του 1 ευρώ. Δεν υπάρχει δηλαδή πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα. Αν συμβαίνει αυτό, συμπλήρωσε, κάτι πάει λάθος στο αναπτυξιακό μοντέλο. Αυτό βέβαια υποδεικνύεται και από τα στοιχεία που δείχνουν την πρωτοκαθεδρία των κατασκευών στον ακαθάριστο σχηματισμό παγίου κεφαλαίου (κάτι που δεν αλλάζει μεταξύ 2023 και 2024), αλλά και στις άμεσες ξένες επενδύσεις όπου ενώ μειώνονται, αντίθετα οι επενδύσεις στην αγορά ακινήτων παραμένουν σε πολύ υψηλά επίπεδα. Παρόμοια εικόνα και στο έλλειμα τρεχουσών συναλλαγών, όπου όπως τόνισε η Ελλάδα είχε παρόμοια προβλήματα τόσο στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών όσο και στο εμπορικό ισοζύγιο κατά την περίοδο 2000 – 2009, πριν η χώρα οδηγηθεί στην κρίση.
Το ερώτημα που τίθεται, συνέχισε, είναι αν ο προϋπολογισμός λύνει τα κοινωνικά προβλήματα. Τα στοιχεία δείχνουν ότι μάλλον όχι.
Συγκεκριμένα οι ανισότητες φαίνεται ότι αυξήθηκαν στα χρόνια της ΝΔ, ενώ τα μέτρα για το 2025, σύμφωνα με τα στοιχεία που κατέθεσε η κυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, φαίνεται να μην επηρεάζουν τον δείκτη Gini και να έχουν μια πολύ μικρή θετική επίδραση στον δείκτη S80/S20.
Ούτε στους μισθούς φαίνεται βελτίωση, συνέχισε. Το 2022 η Ελλάδα ήταν στην πέμπτη θέση από το τέλος σε μέσο ονομαστικό μισθό (ο Ελληνας ελάμβανε περίπου 46% του ευρωπαϊκού μέσου όρου) ενώ το 2023 η Ελλάδα ήταν στην τρίτη θέση από το τέλος (ο Ελληνας λαμβάνει περίπου το 45% του ευρωπαϊκού μέσου όρου). Αρα η τάση είναι η απόκλιση και όχι η σύγκλιση. Αντίστοιχα για τους πραγματικούς μισθούς, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ για το 2022, η Ελλάδα έχει το τρίτο χαμηλότερο μέσο πραγματικό μισθό, ενώ ο μισθός του 2022 είναι μειωμένος και σε σχέση με το 2010 και σε σχέση με το 2019. Για να αυξηθούν οι μισθοί χρειάζονται συλλογικές διαπραγματεύσεις, συνέχισε ο κ. Τσακαλώτος. Και τι έκανε η κυβέρνηση στην ενσωμάτωση της οδηγίας για τον κατώτατο μισθό και την υποχρέωση για κάλυψη από συλλογικές διαπραγματεύσεις των εργαζομένων; Είπε ότι θα συσταθεί μια επιτροπή για να γνωμοδοτήσει. Αυτό είναι βγαλμένο από την σατυρική εκπομπή Yes, minister όπου κάθε φορά που δεν θέλανε να γίνει τίποτα o Sir Humphrey έλεγε ότι πρέπει να συσταθεί μια επιτροπή.
Ούτε στην Παιδεία φαίνεται βελτίωση. Στον προϋπολογισμό του 2024 οι δαπάνες ήταν στο 3,05% του ΑΕΠ. Στον προϋπολογισμό του 2025 αυξάνονται κατά 100εκ ευρώ αλλά ως ποσοστό του ΑΕΠ μειώνονται στο 2,92%. Την ίδια ώρα που η EE βρίσκεται στο 4,7% του ΑΕΠ.
Παρομοίως και στην Υγεία. Ο προϋπολογισμός του 2024 προέβλεπε δαπάνες στο 5,48% του ΑΕΠ. Στον προϋπολογισμό του 2025 αυξάνονται κατά 640 εκ. αλλά μειώνονται ως ποσοστό του ΑΕΠ στο 5,43%. Την ίδια ώρα που η Ευρώπη βρίσκεται στο 7,6% του ΑΕΠ.
Ούτε στον προνοιακό προϋπολογισμό υπάρχει βελτίωση. Τα τελευταία χρόνια η κυβέρνηση τον κρατάει σταθερό σε απόλυτα επίπεδα, και κατά συνέπεια μειώνεται ως ποσοστό του ΑΕΠ. Ταυτόχρονα επιμέρους προνοιακά επιδόματα είτε παραμένουν καθηλωμένα στο ύψος του 2019 (πχ στεγαστικό) είτε αυξάνονται σε ποσοστό χαμηλότερο του πληθωρισμού (πχ αναπηρικό). Ενώ ταυτόχρονα δεν προχωρά η κυβέρνηση την τιμαριθμική αναπροσαρμογή των εισοδηματικών και περιουσιακών κριτηρίων για τη χορήγηση επιδομάτων οδηγώντας σε μείωση του αριθμού των δικαιούχων.
Εξίσου άσχημη είναι η κατάσταση και στη στέγαση, συνέχισε ο κ. Τσακαλώτος. Η Ελλάδα έχει την πρώτη θέση τόσο ως προς το ποσοστό του εισοδήματος που δαπανούν τα νοικοκυριά για στέγαση (35,2%) τόσο ως προς το ποσοστό των νοικοκυριών που δαπανούν πάνω από το 40% του εισοδήματός τους για στέγαση (28,5%). Κομμάτι του παζλ εδώ είναι η απουσία προσιτής κοινωνικής στέγασης που σε άλλες χώρες μειώνει τη μέση δαπάνη. Εδώ η κυβέρνηση δεν κάνει τίποτα. Χαρακτηριστικό ότι ενώ χώρες όπως η Πορτογαλία και η Ισπανία έχουν πάρει χρήματα από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για την κοινωνική στέγαση, η Ελλάδα όσα χρήματα δίνει τα δίνει για δάνεια, που, μεταξύ άλλων, πιέζουν και τις τιμές προς τα πάνω αυξάνοντας τη ζήτηση.
Στη συνέχεια ο Ευ. Τσακαλώτος επανέλαβε ότι η σταθερότητα στα δημοσιονομικά είναι καλό πράγμα αν και μόνο αν δημιουργεί το πλαίσιο για να λυθούν δομικά προβλήματα είτε αναπτυξιακά είτε κοινωνικά. Και το βασικό ερώτημα που τίθεται είναι αν αντιμετωπίζεται το κοινωνικό ζήτημα και το ζήτημα της οικονομίας με αυτό τον προϋπολογισμό.
Η ιστορία της Ελλάδας από τη μεταπολίτευση, από το 1974, είναι ότι όταν δεν λύνεται ούτε το αναπτυξιακό πρόβλημα ούτε το κοινωνικό. Αυτό είναι πηγή δυσλειτουργίας η οποία είναι πηγή δημοσιονομικών κρίσεων. Είναι, είπε ο κ. Τσακαλώτος, σαν μια χύτρα ατμού, όπου μπαίνουν μέσα τα δομικά προβλήματα και τα κλείνουμε με ένα καπάκι – αργά ή γρήγορα η πίεση θα δημιουργήσει προβλήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το γεγονός ότι μετά τη δεκαετία του 1980 το κοινωνικό πρόβλημα προσπάθησαν να το αντιμετωπίσουν με δανεισμό στα ευάλωτα στρώματα – κάτι που έμεινε γνωστό ως χρηματοπιστωτικός κεϋνσιανισμός. Μια προσέγγιση αδιέξοδη που οδήγησε στην παγκόσμια κρίση του 2008.
Απευθυνόμενος προς τα προοδευτικά κόμματα της αντιπολίτευσης, τον ΣΥΡΙΖΑ, το ΠΑΣΟΚ, το ΚΚΕ ο κ. Τσακαλώτος είπε ότι θα πρέπει να γίνει σοβαρή συζήτηση σε 3 τουλάχιστον άξονες, όπου χρειάζεται αλλαγή προσέγγισης.
Στον τομέα των αμυντικών δαπανών επισήμανε ότι η Ελλάδα ξοδεύει 3% του ΑΕΠ, αρκετά πάνω από το 2% που είναι η δέσμευση προς το ΝΑΤΟ. Απευθυνόμενος προς το ΠΑΣΟΚ ρώτησε αν το θεωρούν αυτό βιώσιμο. Γιατί θα πρέπει να υπάρχει ένα ρεαλιστικό σχέδιο και συγκεκριμένες παρεμβάσεις. Δεν αρκεί η Αριστερά να είναι πιο γενναιόδωρη για να κερδίσει τις εκλογές, κάτι που είχε επισημάνει και ο κ. Βορίδης μετά την εκλογική νίκη της ΝΔ το 2023.
Σχετικά με τη φορολογία είπε ότι η πρόταση του ΠΑΣΟΚ για την έκτακτη φορολογία των τραπεζών δεν αρκεί. Πρέπει να γίνει συνολική συζήτηση για το φορολογικό. Το 2019, είπε ο κ. Τσακαλώτος, όντας στην κυβέρνηση είχε προχωρήσει σε μείωση του ΕΝΦΙΑ κατά 10% μεσοσταθμικά και κατά 30% στις μικρές περιουσίες. Η ΝΔ επέκτεινε τη μείωση του φόρου μειώνοντας τον ΕΝΦΙΑ για περιουσίες άνω του 1εκ με δημοσιονομικό κόστος σχεδόν 280εκ. Η μείωση στις μεγάλες περιουσίες είναι κάτι που θέλουμε να μείνει; Στην ίδια κατεύθυνση και η φορολογία των κερδών τον επιχειρήσεων. Η Ελλάδα αυτή τη στιγμή βρίσκεται στο 22% ενώ χώρες όπως η Γερμανία, η Ιταλία, η Ισπανία, η Γαλλία βρίσκονται πάνω από το 25%. Θα πρέπει τα προοδευτικά κόμματα να το συζητήσουν γιατί μια αύξηση στο 25% θα δώσει έσοδα 1 δις ευρώ στο δημόσιο. Η απάντηση της Αριστεράς δεν πρέπει να είναι όπως αυτή της δεξιάς. Γιατί η στρατηγική της δεξιάς είναι αυτό που ονομάζεται “starving the beast”, η σταδιακή δηλαδή μείωση των εσόδων σε καλές περιόδους, ενώ όταν έρχεται μια κρίση η απάντηση είναι ότι δεν μπορούν να αυξηθούν οι δαπάνες για να μην διαταραχθεί η σταθερότητα. Πάντως σε κάθε περίπτωση, κατέληξε, δεν μπορεί η πρόταση να είναι και μείωση της φορολογίας και αύξηση των δαπανών γιατί δεν είναι αξιόπιστη. Και σίγουρα δεν μπορεί να είναι όπως η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ που μιλάει για μείωση φόρων σε εισοδήματα μέχρι και 200.00 ευρώ.
Τέλος για το αναπτυξιακό μοντέλο, απευθυνόμενος προς τον Υπ. Οικονομικών, είπε ότι είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι είπε ότι είναι οπαδοί του Σοβιετικού μοντέλου όσοι μιλούν για την ανάγκη το κράτος να δίνει κατεύθυνση στους αναπτυξιακούς στόχους. Η ΝΔ δεν έχει αντιληφθεί τίποτα από αυτά που συμβαίνουν στην Ευρώπη, από αυτά που λέει η έκθεση Ντράγκι, ακόμη και από αυτά που λέει η σύγχρονη κεντροδεξιά. Το κράτος δεν μπορεί να μην βάζει στόχους και να μην θέτει περιορισμούς, όπως υποστηρίζει η ΝΔ. Αυτό δεν συμβαίνει ούτε στις ΗΠΑ, όπου για παράδειγμα η NASA σε συμφωνίες με υπεργολάβους έβαζε αυστηρούς όρους για την αποφυγή υπερκερδών. Και βέβαια χρειάζεται και σταθερό θεσμικό πλαίσιο για να υπάρχει ανάπτυξη και επενδύσεις. Κάτι που έχουν πει οι Acemoglu και Johnson και η ΝΔ – με τις παρακολουθήσεις, την επίθεση στις ανεξάρτητες αρχές, τη χειραγώγηση της δικαιοσύνης – φαίνεται να μην πιστεύει καθόλου.
Το τελευταίο σημείο στο οποίο αναφέρθηκε ο Ευ Τσακαλώτος ήταν η ανάπτυξη σημειώνοντας ότι προβλέπει ότι καμία χώρα τα επόμενα 10 χρόνια δεν θα έχει μεγάλη ανάπτυξη. Ο λόγος είναι ότι η αύξηση της παραγωγικότητας σε αυτούς τους τομείς που βοηθούσαν την ανάπτυξη, όπως ο βιομηχανικός τομέας, είναι τέτοια που μειώνονται οι τιμές ταχύτερα από ότι στις υπηρεσίες. Ως αποτέλεσμα, ο κόσμος θα δαπανά όλο και λιγότερα χρήματα σε προϊόντα της βιομηχανίας. Το καινούριο μοντέλο της ανάπτυξης δεν είναι να υπάρχει απαραίτητα υψηλή ανάπτυξη γιατί αυτό δεν θα είναι εφικτό αλλά να εντοπίσουμε τους τομείς όπως η οικονομία της φροντίδας, η πράσινη ανάπτυξη που δεν έχουν μεγάλη κερδοφορία αλλά απαντάνε στις ανάγκες των πολλών.
Η κυβέρνηση της ΝΔ κάνει λάθος ως προς την ανάπτυξη διότι αυτή δεν είναι εντυπωσιακή δεδομένων των πόρων που δαπάνησε και κάνει λάθος και ως προς το στόχο. Διότι ο στόχος είναι να δημιουργήσουμε ένα μπλοκ δυνάμεων που αμφισβητεί τη φύση της ανάπτυξης που κάνει η ΝΔ, να στρέψει την οικονομία σε κάποιες υπηρεσίες που απαντάνε στις ανάγκες των πολλών όπως στην υγεία, στην παιδεία, στον πολιτισμό.
Ο Ευ Τσακαλώτος έκλεισε λέγοντας ότι είναι απαραίτητο να συζητήσουμε για τα τρία ζητήματα που προανέφερε -αμυντικές δαπάνες, φορολογία και μοντέλο της ανάπτυξης- αν θέλουμε ένα ριζοσπαστικό και ρεαλιστικό εναλλακτικό μοντέλο που χρειάζεται η Ελλάδα.
