«…πρέπει να επανεφεύρουμε τον Σοσιαλισμό… Πρέπει να διεκδικήσουμε ξανά τον Σοσιαλισμό ως θέση, έργο και μονοπάτι, αλλά αυτός πρέπει να είναι ένας νέου τύπου Σοσιαλισμός, ουμανιστικός, που θα βάζει τους ανθρώπους και όχι τις μηχανές ή το κράτος μπροστά από όλα… Δεν υπάρχει Σοσιαλισμός χωρίς τον Φεμινισμό…».
Ούγκο Τσάβες
Τόσο στο Προοίμιο όσο και στις Θέσεις του Συνεδρίου της Νέας Αριστεράς γίνεται συχνή αναφορά στον όρο “Σοσιαλισμός του 21ου αιώνα”, στο εγχείρημα που επιδιώκει να ανανεώσει τις σοσιαλιστικές ιδέες και πρακτικές προσαρμόζοντάς τες στις σύγχρονες ανάγκες και συνθήκες του 21ου αιώνα κι αξίζει κατά τη γνώμη μου να σταθούμε σ’ αυτόν εκτενέστερα. Τον όρο εισήγαγε ο Γερμανός κοινωνιολόγος και πολιτικός αναλυτής Χάιντς Ντίτερικ (Heinz Dieterich) το 1996. Στην ουσία, ο Σοσιαλισμός του 21ου αιώνα προτείνει μια νέα μορφή Σοσιαλισμού που διαφοροποιείται από τα παραδοσιακά μοντέλα του 20ού αιώνα, ειδικά από τα κεντρικά σχεδιασμένα και κρατικά κατευθυνόμενα συστήματα όπως αυτά της Σοβιετικής Ενωσης. Στόχος του Σοσιαλισμού του 21ου αιώνα είναι να προσαρμόσει τις ιδέες και τις πρακτικές του στις σύγχρονες συνθήκες, αναγνωρίζοντας τα λάθη του παρελθόντος και προσπαθώντας να τα διορθώσει με νέες προσεγγίσεις. Ειδική έμφαση δίνεται στην κοινωνική ένταξη και την ισότητα των φύλων στο πλαίσιό του, ενώ οι βασικές αρχές του περιλαμβάνουν: Εκδημοκρατισμό της οικονομίας: Επιδιώκεται η συμμετοχή των εργαζομένων γυναικών, ανδρών και όχι μόνο, στη λήψη αποφάσεων και ο δημοκρατικός έλεγχος των επιχειρήσεων και των πόρων. Κοινωνική δικαιοσύνη: Προϋποθέτει τη μείωσης των κοινωνικών ανισοτήτων και την εξάλειψη της φτώχειας, ενώ έμφαση δίνεται στην κοινωνική ένταξη και την ισότητα των φύλων στο πλαίσιό του. Οικολογική βιωσιμότητα: με προτεραιότητα στην προστασία του περιβάλλοντος και στη βιώσιμη ανάπτυξη. Πολιτική κυριαρχία: με στόχο την ενίσχυση της εθνικής κυριαρχίας και την αντίσταση στις παρεμβάσεις ξένων δυνάμεων.
Παράλληλα, οι σοβαρές του διαφοροποιήσεις του ο Σοσιαλισμού του 21ου αιώνα από τον Σοσιαλισμό του 20ου αιώνα αφορούν: 1. Την Πολιτική και Οικονομική Δημοκρατία, αφού εστιάζει στην ενίσχυση της δημοκρατίας σε όλα τα επίπεδα, τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά, με τη συμμετοχή των πολιτών και των πολιτισσών, όλων των εργαζομένων, στη λήψη αποφάσεων. Δίνει έμφαση στη δημιουργία συμμετοχικών και συνεργατικών δομών, όπως συνεταιρισμοί, κοινότητες κ.λπ. 2. Την Οικονομική Πολιτική και Ανάπτυξη, υποστηρίζοντας μικτού τύπου οικονομία, η οποία συνδυάζει κρατική ιδιοκτησία, συνεταιριστικές και ιδιωτικές επιχειρήσεις. Αναγνωρίζει μεν τον ρόλο των αγορών, αλλά επιδιώκει να τις θέσει υπό δημοκρατικό έλεγχο και ρύθμιση. 3. Την Κοινωνική Δικαιοσύνη και Ευημερία, καθώς βασικό του σκοπό αποτελεί η μείωση των ανισοτήτων και η προώθηση της κοινωνικής δικαιοσύνης μέσα από πολιτικές κοινωνικής προστασίας, υγειονομικής περίθαλψης, εκπαίδευσης και άλλων κοινωνικών υπηρεσιών. Στο παραπάνω πλαίσιο προωθεί την ισότητα των φύλων, την ένταξη των περιθωριοποιημένων ομάδων και τα ανθρώπινα δικαιώματα 4. Το Περιβάλλον και η Βιωσιμότητα. Ο Σοσιαλισμός του 21ου αιώνα θέτει την οικολογική βιωσιμότητα στο επίκεντρο των πολιτικών του, αναγνωρίζοντας την ανάγκη για προστασία του περιβάλλοντος και την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, με ταυτόχρονη προώθηση της πράσινης ανάπτυξης και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. 5. Διαμορφώνει Διεθνείς Σχέσεις, βασίζονται στην αλληλεγγύη και τη συνεργασία μεταξύ των λαών για την αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων, όπως η φτώχεια και η κλιματική αλλαγή.
Ο Σοσιαλισμός του 21ου αιώνα προτείνεται, κατά συνέπεια, ως απάντηση σε μια σειρά από κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες που έχουν προκύψει στη σύγχρονη εποχή. Αυτές οι ανάγκες περιλαμβάνουν: Αντιμετώπιση των κοινωνικών ανισοτήτων, όπως είναι οι ανισότητες εισοδήματος και πλούτου, με πολιτικές που θα αναδιανείμουν τον πλούτο και θα προωθούν την κοινωνική δικαιοσύνη και θα βελτιώνουν την πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες όπως η υγεία, η εκπαίδευση, και η κοινωνική ασφάλιση, ιδιαίτερα των ευάλωτων και περιθωριοποιημένων ομάδων. Προώθηση της Κοινωνικής Δικαιοσύνης με την επιδίωξη της Ισότητας των Φύλων και την προώθηση των δικαιωμάτων των γυναικών και των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, αλλά και την καταπολέμηση του Ρατσισμού και των παντός τύπου Διακρίσεων. Εκδημοκρατισμό της Οικονομίας με την προώθηση της συμμετοχής των εργαζομένων, γυναικών, ανδρών και όχι μόνο, και των κοινοτήτων στη λήψη οικονομικών αποφάσεων (Συμμετοχική Οικονομία) και την ενίσχυση του δημόσιου ελέγχου σε στρατηγικούς τομείς της οικονομίας, όπως η ενέργεια, οι τηλεπικοινωνίες και οι μεταφορές. Αντιμετώπιση της Κλιματικής Κρίσης και Προστασία του Περιβάλλοντος με την ανάπτυξη πολιτικών για την προώθηση της πράσινης ανάπτυξης, των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της οικολογικής βιωσιμότητας, παράλληλα με Περιβαλλοντική Δικαιοσύνη, η οποία επιβάλλει αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών ανισοτήτων που επηρεάζουν κυρίως τις φτωχότερες και πιο ευάλωτες κοινότητες. Αλληλεγγύη και συνεργασία μεταξύ των πολιτών για την επίτευξη κοινών στόχων και την αντιμετώπιση των προκλήσεων, όπως και ενίσχυση των τοπικών κοινοτήτων και των τοπικών οικονομικών δομών για την υποστήριξη της τοπικής ανάπτυξης και της κοινωνικής ένταξης. Πολιτική κυριαρχία και αυτοδιάθεση με την υπεράσπιση της εθνικής κυριαρχίας και της αυτοδιάθεσης απέναντι στις παρεμβάσεις ξένων δυνάμεων και την οικονομική κυριαρχία των πολυεθνικών εταιρειών, παράλληλα με την προώθηση πολιτικών που στηρίζουν την ανεξαρτησία και την αυτοδιάθεση των λαών, ειδικά σε χώρες που έχουν υποστεί αποικιακή εκμετάλλευση και οικονομική εξάρτηση. Τέλος, αντιμετώπιση του Νεοφιλελευθερισμού με σχεδιασμό και εφαρμογή πολιτικών, οι οποίες αντιμετωπίζουν τις αρνητικές συνέπειες του Νεοφιλελευθερισμού, όπως η απώλεια θέσεων εργασίας, η αποβιομηχάνιση και η οικονομική αβεβαιότητα, μέσω της δημιουργίας σταθερών και βιώσιμων οικονομικών δομών, οι οποίες προστατεύουν τους/τις πολίτες/ισσες από τις αρνητικές επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής αστάθειας.
Στο ανωτέρω πλαίσιο γίνεται προφανές ότι το ολοκληρωμένο όραμα του Σοσιαλισμού του 21ου αιώνα περιλαμβάνει, με δυο λόγια, τη δημιουργία μιας κοινωνίας όπου η οικονομική και κοινωνική δικαιοσύνη, η δημοκρατία, η περιβαλλοντική βιωσιμότητα, η έμφυλη, και όχι μόνον, ισότητα και η πολιτιστική πολυμορφία συνδυάζονται για να εξασφαλίσουν την ευημερία και την αξιοπρέπεια όλων των ανθρώπων. Αποτελεί όπως αναφέρθηκε την απάντηση σε μια σειρά από κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες που έχουν προκύψει στην εποχή μας. Βασίζεται στην ισότητα, την αλληλεγγύη και τη συμμετοχική δημοκρατία, επιδιώκοντας να μετατρέψει τις κοινωνίες μέσω ειρηνικών και δημοκρατικών διαδικασιών, ενώ παράλληλα προσαρμόζεται στις σύγχρονες ανάγκες και προκλήσεις. Ο Σοσιαλισμός επιστρέφει ως το ουσιαστικό αντίβαρο στην επανάκαμψη της ακροδεξιάς, προς μεγάλη απογοήτευση όσων τον κήρυξαν νεκρό και έσπευσαν να τον θάψουν στο « τέλος της ιστορίας » τη δεκαετία του 1990. Το ερώτημα έχει ήδη τεθεί: Θα συνεχίσουμε στον δρόμο της καπιταλιστικής βαρβαρότητας ή θα προχωρήσουμε σε ένα δίκαιο σοσιαλιστικό σύστημα, γεγονός που διαμορφώνει την αναδυόμενη και κριτική συζήτηση τη σχετική με την επανεφεύρεση και την επανοικοδόμηση του Σοσιαλισμού. Διερευνώντας εκ νέου τις έννοιες της τάξης και του κεφαλαίου, ξαναδιαβάζοντας με σύγχρονη οπτική τον Μαρξ, επανεξετάζοντας εναλλακτικές μορφές σοσιαλιστικής πολιτικής κ.ά., γινόμαστε όλο και πιο βέβαιες και βέβαιοι για την αναγκαιότητά του .
Μαρία Γκασούκα
Συντονίστρια Φεμινιστικού Δικτύου-Νέα Αριστερά
