Αδύναμες περιφερειακές πολιτικές στην ΕΕ: Η περίπτωση της Ηπείρου
Η Ευρώπη γίνεται μια χειροπιαστή έννοια, όταν κατεβαίνεις στον σταθμό της πόλης σου και παίρνεις το τρένο για να φτάσεις σε μια άλλη πόλη ή μια άλλη χώρα. Στην Ηπειρο, την ελληνική περιφέρεια στα βορειοδυτικά σύνορα της χώρας, δεν μπορεί να γίνει αυτό γιατί δεν υπάρχει σιδηροδρομική σύνδεση και δεν αναμένεται να υπάρχει ούτε τα επόμενα 20 χρόνια. Ακόμα και οι οδικοί άξονες που την συνδέουν με την υπόλοιπη χώρα και τα διευρωπαϊκά δίκτυα, μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα δεν ήταν δεδομένοι και χρειάστηκαν μεγάλες ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις και πολλά χρόνια για να ολοκληρωθούν.
Η έννοια των διευρωπαϊκών δικτύων για τις μετακινήσεις εκφράζει ίσως καλύτερα από πολλές άλλες την ανάγκη για μια πορεία ευρωπαϊκής ενοποίησης. Αλλά στην ελληνική περίπτωση συναντά πολλά αδιέξοδα, τα οποία ίσως θα μπορούσαν να δικαιολογηθούν στις μέρες μας εν μέρει από τη μεγάλη μείωση του ΑΕΠ που επέφερε η οικονομική κρίση, παρ’ όλα αυτά εξηγούνται ως ένα βαθμό και από την απουσία μιας ολοκληρωμένης πολιτικής περιφερειακής ανάπτυξης.
Δεν θα μπορούσε όμως και να γίνει κι αλλιώς, αν το δεις από τις στρατηγικές επιλογές που γίνονται από τις κυρίαρχες δυνάμεις στην Ευρώπη. Η υιοθέτηση κεντρικά στην ΕΕ, συγκεκριμένων αναπτυξιακών μοντέλων σε συνδυασμό με τις οικονομικές πολιτικές που αποθεώνουν την ελεύθερη αγορά και τις ανταγωνιστικές επιδοτήσεις, παράγουν δεδομένες ανισότητες που διχάζουν το κοινωνικό σώμα, αλλά δημιουργούν ανισότητες ακόμα και μεταξύ πολύ μεγάλων περιοχών, όπως αυτή μεταξύ ευρωπαϊκού Βορρά και Νότου.
Αν ένα κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο δημιουργεί βασικές ανισότητες στο κύριο σώμα της ΕΕ, γιατί να μην δημιουργεί και περιφερειακές ανισότητες; Και γιατί πιστεύουμε ότι θα υπάρξει μέρα που περιφέρειες όπως της Ηπείρου, διαρκώς στη λίστα των φτωχότερων περιφερειών της ΕΕ, θα αλλάξουν επίπεδο και θα έρθουν πιο ψηλά στους δείκτες της σύγκλισης, χωρίς να αλλάξει το σύστημα επιλογών που παράγει τις ανισότητες;
Η Νέα Αριστερά προτείνει, ως περίγραμμα των στοχεύσεων της, μια νέα στρατηγική που θα δώσει εκ νέου δυναμική στο εγχείρημα της περαιτέρω ενοποίησης της ΕΕ και θα παράγει πραγματική και βιώσιμη οικονομική, κοινωνική και πολιτική σύγκλιση. Και αντιμετωπίζει την πρόκληση να επιδιώξει μια επί της ουσίας επανίδρυση της ΕΕ, σε νέες βάσεις και με νέους κανόνες με ένα νέο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Συμβόλαιο για τον 21ο αιώνα, που θα βασίζεται στην αλληλεγγύη και θα περιλαμβάνει τα νέα κοινωνικά δικαιώματα στην περίθαλψη, στη σύνταξη, στη γνώση, στην ενέργεια, στη στέγη, στην έκφραση, στον ελεύθερο χρόνο, στις μετακινήσεις, στο νερό, στο περιβάλλον, στους δημόσιους χώρους κ.ά.
Με δεδομένο έναν τέτοιο στόχο, θα μπορούσε άραγε η περιφερειακή διάσταση να αποκτήσει αυτονομία στον αναπτυξιακό σχεδιασμό και τις αναπτυξιακές πολιτικές; Ο προβληματισμός αυτός εμπεριέχεται σε ένα βαθμό στις κοινές ευρωπαϊκές πολιτικές πολλές δεκαετίες τώρα και η περιφερειακότητα είναι μια μέριμνα των βασικών αναπτυξιακών εργαλείων, όπως είναι τα μεγάλα χρηματοδοτικά πλαίσια (ΕΣΠΑ, διακρατικά προγράμματα κλπ). Γιατί όμως δεν λειτουργεί; Γιατί οι ελληνικές περιφέρειες χάνουν το τρένο μιας αυθεντικής σύγκλισης;
Γίνεται φανερό ότι απαιτείται αναδόμηση του τρόπου που συγκροτούνται τα περιφερειακά αναπτυξιακά προγράμματα, τα οποία και θα πρέπει να στηρίζονται καταρχάς σε ουσιαστική διαβούλευση της τοπικής κοινότητας και των περιφερειακών θεσμών εκπροσώπησης. Ακόμα και αυτή η διαβούλευση που υπήρχε ή έχει θεσμοθετηθεί, έχει ατονήσει και έχει μετατραπεί σε γραφειοκρατική υποχρέωση.
Αλλά πρέπει να τεθούν και ρυθμιστικές δικλείδες στην εφαρμογή οικονομικών πολιτικών που έχουν στον πυρήνα τους τις επιταγές της ελεύθερης αγοράς και του νεοφιλελευθερισμού. Αν μια ευρωπαϊκή περιφέρεια χρειάζεται νοσοκομεία, σχολεία ή σύγχρονα μέσα μετακίνησης για να αυξήσει την κοινωνική της συνοχή, πώς θα βρει τους πόρους που χρειάζεται στην ελεύθερη αγορά και τα επενδυτικά κεφάλαια; Πουλώντας ίσως τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα ή παραχωρώντας δημόσια αγαθά στις πολυεθνικές; Για αυτό φτιάξαμε το κοινό ευρωπαϊκό μας σπίτι;
Κάτι που σημαίνει ότι και ο κεντρικός προϋπολογισμός της ΕΕ πρέπει να ανακατευθυνθεί με μεγαλύτερη περιφερειακή διαφοροποίηση. Σε τελική ανάλυση όμως, οι βασικές επιλογές που χρειάζονται και πρέπει να γίνουν είναι και πολιτικές επιλογές, είναι θέμα πολιτικού συσχετισμού. Οι κυρίαρχες πολιτικές στην Ευρώπη σήμερα δεν έφεραν την ευημερία που έταξαν για όλους και όλες και δεν ικανοποίησαν τις υψηλές προσδοκίες που δημιούργησε η ευρωπαϊκή ενοποίηση μετά τη συνθήκη του Μάαστριχτ.
Για το ποια κατεύθυνση μπορεί να πάρει η Ευρώπη τα επόμενα χρόνια ίσως να πρέπει να ρωτηθεί πια και ο κάτοικος της Ηπείρου που περιμένει σε έναν ανύπαρκτο σταθμό, ένα τρένο που δεν θα σφυρίξει τρεις φορές, έτσι όπως πάμε.
